Có những bài thơ, đọc rồi lại quên ngay sau khi đọc nhưng có những bài thơ dẫu qua bao thời gian, tuổi tác, thăng trầm của cuộc sống mà người đọc mãi không thể nào quên bởi đó là “những bài ca đi cùng năm tháng”. Bài thơ “Mưa xuân” của Nguyễn Bính cứ đọng mãi không nguôi trong lòng người đọc bao thế hệ về một mùa xuân Bắc Bộ có: mưa xuân, hoa xoan, hát chèo và cả một tình yêu của cô gái làng quê mang hương vị mùa xuân.
Những câu thơ mở đầu của bài thơ đem người đọc đến với mùa xuân và một không gian làng quê Bắc Bộ rất gần gũi, thân quen: có hoa xoan nở, có mưa xuân và còn được tô điểm bằng những làn điệu dân ca như hát chèo, hát trống quân ở những hội làng vì “Tháng giêng ngày rộng tháng dài”, “Tháng giêng là tháng ăn chơi”.
“Em là con gái trong khung cửi
Dệt lụa quanh năm với mẹ già
Lòng trẻ nhỏ như cây lụa trắng
Mẹ già chưa bán chợ làng xa”.
Nhân vật trữ tình ở đây là một cô gái quê làm nghệ dệt cửi, ở cùng mẹ già, tâm hồn còn trong trắng “như cây lụa trắng” mà “Mẹ già chưa bán chợ làng xa”. Cô gái quê e ấp, dịu dàng, tâm hồn kín đáo. Thế nhưng đất trời chuyển mùa, mùa xuân đến với những hạt mưa bụi bay bay, với tiếng trống chèo giục giã làm cô gái lòng dậy lên những xốn xang: “Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay - Hoa xoan lớp lớp rụng rơi đầy - Hội chèo làng Đặng đi qua ngõ - Mẹ bảo: thôn Đoài hát tối nay”. Ở đây, thiên nhiên là cầu nối, giao hòa giữa vạn vật với lòng người: “Lòng thấy giăng tơ một mối tình - Em ngừng thoi lại giữa tay xinh - Hình như hai má em bừng đỏ - Có lẽ là em nghĩ đến anh… Thế nào anh ấy chẳng sang xem”… Cô gái quê với bao e ấp thì nay: “Em xin phép mẹ vội vàng đi”… Và ở đây, dường như chúng ta lại bắt gặp cái hồi hộp, rạo rực, hăm hở trong tình yêu thửơ nào của nàng Kiều và những đôi lứa yêu nhau xưa: “Xăm xăm băng lối vườn khuya một mình” (Truyện Kiều - Nguyễn Du) và “Yêu nhau tam tứ núi cũng trèo - Thất bát sông cũng lội, ngũ cửu lục đèo cũng qua”, “Yêu nhau chẳng ngại đường xa - Đá vàng cũng quyết phong ba cũng liều” (Ca dao)…
Tôi cứ muốn dừng lại mãi ở những câu thơ này để ngân nga, luyến láy bởi mùa xuân là mùa của tuổi trẻ, tình yêu và hạnh phúc. Của những cô gái quê: “Cỏ nằm trên mộ đợi thanh minh - Tôi đợi người yêu đến tự tình - Khỏi lũy tre làng tôi nhận thấy - Bắt đầu là cái thắt lưng xanh” - (Mùa xuân xanh) và “Đã thấy xuân về với gió đông - Với trên màu má gái chưa chồng - Bên hiên hàng xóm, cô hàng xóm - Ngước mắt nhìn trời đôi mắt trong” (Xuân về). Bởi bao hăm hở, háo hức của cô gái quê đi xem hát chèo ở hội làng “Mưa bụi nên em không ướt áo -Thôn Đoài cách có một thôi đê” là để đi tìm người mình yêu “Thôn Đoài vào hội hát thâu đêm - Em mải tìm anh chẳng thiết xem - Chắc hẳn đêm nay giường cửi lạnh - Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em”…
Một câu chuyện tình yêu bằng thơ, làm xao xuyến lòng người đọc. Vì: “Chờ mãi anh sang anh chả sang - Thế mà hôm nọ hát bên làng - Năm tao bảy tuyết anh hò hẹn - Để cả mùa xuân cũng lỡ làng”. Môtip tình yêu đơn phương được lặp lại nhiều lần trong thơ Nguyễn Bính với những cung bậc cảm xúc, trạng thái tình cảm và nhân vật trữ tình khác nhau: “Bảo rằng cách trở đò giang - Không sang là chẳng đường sang đã đành - Nhưng đây cách một đầu đình - Có xa xôi mấy mà tình xa xôi?” (Tương tư) và “Cô hái mơ ơi, cô gái ơi - Chả trả lời nhau lấy một lời - Cứ lặng rồi đi, rồi khuất bóng - Rừng mơ hiu hắt lá mơ rơi” (Cô gái mơ). Trạng thái tình cảm biến đổi: bao hồi hộp, hăm hở, háo hức thì nay buồn tủi, bẽ bàng: “Mình em lầm lụi trên đường về - Có ngắn gì đâu một dải đê - Áo nhỏ che đầu mưa nặng hạt - Ngại ngùng thêm tủi với canh khuya”. Tác giả vận dụng rất khéo léo cái quy luật “người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”, khi so sánh hai tâm thế diễn ra hầu như đối chọi nhau trước cùng một cảnh: “Mưa bụi nên em không ướt áo -Thôn Đoài cách có một thôi đê” và “Có ngắn gì đâu một dải đê - Áo nhỏ che đầu mưa nặng hạt”. Và cả mùa xuân nữa, với mưa xuân, với hoa xoan và “hội chèo làng Đặng đi qua ngõ”…mới hôm nào như những sứ giả mang hy vọng đến, giờ cũng theo lòng người mà lạnh giá, tàn tạ, thê lương: “mưa xuân đã ngại bay - Hoa xoan đã nát dưới chân giày - Hội chèo làng Đặng về ngang ngõ - Mẹ bảo: mùa xuân đã cạn ngày”.
Những nhân vật trữ tình trong thơ Nguyễn Bính, dẫu có lâm vào tình huống yêu đơn phương, tình tuyệt vọng nhưng đọng lại trong lòng người đọc là cách ứng xử văn hóa, nhẹ nhàng; anh lái đò kia thất tình phẫn chí định bỏ nghề, nhưng rồi lại thôi: “Lang thang anh dạm bán thuyền - Có người trả chín quan tiền lại thôi” (Anh lái đò); một chàng trai thất tình khác oán hờn mà chẳng nặng lời: “Em đã sang ngang với một người - Anh còn trồng cải nữa hay thôi? - Đêm qua mơ thấy hai con bướm - Khép cánh tình chung ở giữa trời” (Hết bướm vàng”… Và trong bài thơ này, một cô gái quê bị lỗi hẹn cũng nhẫn nại chờ đợi : “Anh ạ mùa xuân đã cạn ngày - Bao giờ em mới gặp anh đây - Bao giờ hội Đặng về ngang ngõ - Để mẹ em rằng: hát tối nay”. Còn chờ đợi là còn hy vọng! Khác với nỗi lòng của chàng trai trong “Mùa xuân chín” của Hàn Mặc Tử khi mọi việc đã an bài, “ván đã đóng thuyền” bởi: “Ngày mai trong đám xuân xanh ấy - Có kẻ theo chồng bỏ cuộc chơi” và “Khách xa gặp lúc mùa xuân chín - Lòng trí bâng khuâng bỗng nhớ làng - Chị ấy năm nay còn gánh thóc - Dọc bờ sông trắng nắng chang chang”. “Mưa xuân” kết lại, mà đọng lại trong lòng người đọc về một câu chuyện tình yêu với nỗi buồn nhẹ nhàng, man mác, một chút xao xuyến, bâng khuâng và một hy vọng của những tình yêu da diết!
Ngày xuân đọc “Mưa xuân” của Nguyễn Bính, ta như được thả hồn mình về với một miền quê Bắc Bộ yên vui thanh bình, có mưa xuân, hoa xoan, rộn rã tiếng trống chèo và một tình yêu đầu trong sáng, nhẹ nhàng, man mác. Thời gian, không gian tràn đầy tiết xuân, địa danh phiếm chỉ “Hội chèo làng Đặng”, “Thôn Đoài hát tối nay”như “Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông”…mang nét làng quê Bắc Bộ, thể thơ lục bát mang âm hưởng ca dao, dân ca, từ láy gợi hình, gợi cảm “phơi phới”, “lớp lớp”, “rụng rơi”, thành ngữ “năm tao bảy tuyết”, “thi trung hữu họa”, “tả cảnh ngụ tình”, “ý tại ngôn ngoại”…Bài thơ thấm đậm tình quê, hồn quê của “nhà thơ chân quê” tài hoa Nguyễn Bính. “Nhà thơ này yêu thôn quê một cách kỳ lạ, cái tình yêu ấy làm cho thơ ông, ở những câu bình dị nhất, vẫn có sức lôi cuốn, vẫn có cái duyên xao động lòng người. Dưới mắt, những cảnh sắc thật thông thường ở thôn quê cũng gợi cảm, đâu chỉ ánh trăng mới đẹp mà cảnh mưa phùn, hoa xoan…vẫn làm ta xúc động nhớ thương. Đó là tài năng của ông . Giọng ông vừa cất lên, người ta đã nhận ngay ra hình bóng quê hương làng mạc” và “Đọc Nguyễn Bính, vì vậy, chúng ta được nhập vào hồn quê hơn là cảnh quê. Nói về cảnh thì Anh Thơ, Đoàn Văn Cừ có nhiều chi tiết sắc và thực hơn, nhưng dựng được cái hồn quê thì chưa ai bằng Nguyễn Bính. Ngày nay, nông thôn ta đã đổi thay nhiều, cả phong cảnh lẫn hồn người, những câu thơ của Nguyễn Bính như một dấu tích tâm hồn dân tộc sẽ nuôi lòng nhiều thế hệ bạn đọc” (Vũ Quần Phương). Và “Mưa xuân” của Nguyễn Bính lấp lánh vẻ đẹp “hồn xưa của đất nước” (Hoài Thanh).
Th.s. Nguyễn Thị Ngà, Sở Giáo dục và Đào tạo
Ý kiến ()